2025 жылдың тамыз айының басында Шымкентте Асанбай Асқаров Дендросаябағының аумағында 1,5 гектар аумақты алып жатқан бірегей аумақ – Жылыжайды (Тұқымбақ) күтіп-баптау бойынша ауқымды жұмыстар басталды. Бұл аумақ саябақтың бір бөлігі ғана емес — бұл сирек және сәндік өсімдіктердің түрлері өсірілетін, бейімделетін және сақталатын ашық аспан астындағы ғылыми-ботаникалық зертхана.

Мұнда қылқан жапырақты және жапырақты ағаштар, басқа климаттық аймақтардан әкелінген сирек түрлер, сондай-ақ ландшафттық дизайнда қолданылатын өсімдіктер өседі. Олардың көпшілігі акклиматизация процесінен өтеді – бұл олардың кейіннен қаланың басқа аймақтарына отырғызу немесе ғылыми зерттеулерге пайдалану үшін жергілікті табиғи жағдайларға бейімделгенін білдіреді.

Бүгінгі таңда учаскеде маусымдық ауылшаруашылық жұмыстары жүргізілуде: топырақты қопсыту, тыңайту, суару, бұталарды санитарлық кесу, шөп шабу. Әрбір өсімдік, жас көшет немесе ересек ағаш болсын, жеке күтімді алады. Ылғалдылыққа, топыраққа немесе температура ауытқуларына байланысты назар аударуды қажет ететін сорттарға ерекше назар аударылады.

Биылғы маусымның ерекшелігі заманауи агротехнологияларды белсенді түрде енгізу болды. Жылыжай аумағында суару жүйесі жаңғыртылды – қазір мұнда тамшылатып суару жүйесі жұмыс істейді, бұл суды үнемдеуге және сонымен бірге топырақтың тұрақты ылғалдылығын сақтауға мүмкіндік береді. Қазақстанның оңтүстігінің климаттық ерекшеліктерін ескере отырып, жаз мезгілі ұзаққа созылатын аптап ыстығымен бірге жүреді, бұл жаңашылдық коллекцияны сақтау үшін маңызды болды.

Сондай-ақ, жылыжайдағы жұмысқа арнайы мамандар - агрономдар мен ландшафт дизайнерлері тартылады, олар үнемі күтім мәселелері бойынша кеңес береді және өсімдіктердің жағдайын бақылайды. Бір қызығы, мұнда Алматы және Тараз қалаларының ғылыми мекемелерімен ынтымақтастық аясында биология факультеттерінің студенттері мен аспиранттары тәжірибелік сабақтар мен далалық зерттеулер жүргізуге жіберіледі.

Өсімдіктердің әртүрлілігіне мұндай назар аудару кездейсоқ емес. 1979 жылы іргесі қаланған дендросаябақ бастапқыда демалыс аймағы ғана емес, білім беру, ағарту және ғылыми-зерттеу нысаны ретінде де ойластырылған. Алайда, көп жылдар бойы саябақтың көптеген жерлеріне тиісті күтім жасалмаған. Тек соңғы 4-5 жылда бірте-бірте қалпына келтіру басталды - аллеялар ретке келтірілді, суару жүйелері орнатылды, өсімдіктерді есепке алу қалпына келтірілді.

Қазіргі жұмысты өткен жылдармен салыстыратын болсақ, айтарлықтай өзгерістер болғаны анық. Мысалы, 2018 жылы Жылыжай қаланың аллеяларына отырғызылған сәндік ағаштар мен бұталардың көшеттері бар бірнеше төсек-орыннан тұрды. Күтімде ескірген әдістер қолданылды - шлангтардан суару, қолмен кесу. Өсімдіктердің инвентарлық базасы, жүйелі ғылыми көзқарас болмады.

Бүгінгі таңда Жылыжай толық экожүйе болып табылады. Ол барлық түрлерді каталогтайды, өсу динамикасын жазады, гүлдену кезеңдерін және бейімделу ерекшеліктерін анықтайды. Жапон сакурасы, гималай қарағайы және жартас аршасы сияқты сирек кездесетін үлгілер ерекше мақтаныш. Бұл ағаштар Оңтүстік Қазақстанның климатына тән емес, бірақ дұрыс көзқараспен тамыр жайып, дами бастады.

Дендропарк әкімшілігі экологиялық білімге де бәс тігуде. Мектеп оқушылары мен студенттерге лекциялар, шеберлік сабақтары мен экскурсиялар өткізілетін шағын визит орталығын ашу жоспарлануда. Осылайша, Теплица ғылыми алаң ғана емес, экологиялық білім беру орталығына айналады.

Айта кетерлігі, жобаға қызығушылық тек ғалымдар ғана емес. Еріктілік акцияларына қатысып, жасыл желектерді күтіп-баптауға атсалысып, сенбіліктерге қатысып, тұқым жинайтын қала тұрғындарының саны артып келеді. Мұндай белсенділік қоғамда экологиялық сананың жаңа деңгейінің қалыптасқанын көрсетеді – таза ауа мен ағаштардың көлеңкесі әр адамның күш-жігеріне байланысты екенін түсіну.

2026 жылға қарай Жылыжайдың аумағы кеңейтіліп, оның ғылыми база ретіндегі мүмкіндіктері нығайтылады деп жоспарлануда. Жобаны әзірлеу аясында Орталық Азия мен Еуропадағы ботаникалық бақтармен тұқымдық материал алмасу жоспарлары әзірленуде. Осылайша, Шымкент дендробағы биологиялық әртүрлілікті қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың маңызды орталығына айналуы мүмкін.

Қорытындылай келе, Шымкенттегі Жылыжайдың дамуы ғылым, экология және урбанизмнің сауатты синтезінің үлгісі деп айта аламыз. Бұл жоба қаланың көркін жақсартып қана қоймай, өңірдің табиғи байлығын сақтауға, қоршаған ортаны құрметтейтін, қорғайтын азаматтардың жаңа буынын тәрбиелеуге септігін тигізеді. Жасыл Шымкенттің болашағы дәл осы жерден – қамқорлық пен ғылымның саясында өскен әрбір ағаштан басталады.