Жеке тұлғалардың банкроттығы – Қазақстанның құқықтық жүйесінде салыстырмалы түрде жаңа институт болып табылады. Ол 2023 жылғы 3 наурыздан бастап күшіне енді. Бұл тетіктің негізгі мақсаты – азаматтарға төленбейтін қарыздардан босап, қаржылық өмірін қайта бастауға мүмкіндік береді. Алайда банкрот деп танылу – бұл, жаңа кезеңнің бастауы. Бұл кезеңде төлем қабілеттілікті, несие тарихын және қаржылық тұрақтылықты дұрыс қалпына келтіру маңызды.

1. Жеке тұлғалардың банкроттығының құқықтық негізі

Жеке тұлғалардың банкроттық рәсімі «Азаматтардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен (№178-VII, 2022 жылғы 30 желтоқсан) реттеледі.
Заңда қарыздарды реттеудің үш тетігі көзделген:

1. Соттан тыс банкроттық – берешек 1600 АЕК-тен аспайтын және борышкердің мүлкі мен табысы жоқ жағдайда қолданылады.

2. Сот арқылы банкроттық – берешек 1600 АЕК-тен асқан немесе мүлік болған жағдайда жүргізіледі.

3. Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі – борышкер 5 жыл ішінде қарызды қайта құрылымдау жоспарын орындап, банкрот деп танылмай қаржылық тұрақтылығын қалпына келтіре алады.

4. Банкроттың салдары

Артықшылықтары:

• үмітсіз қарыздардың кешірілуі;

• пайыздар мен айыппұлдардың тоқтатылуы;

• несие берушілер мен коллекторлар тарапынан қысымның жойылуы.

Шектеулері:

• қайтадан банкроттыққа жүгінуге тек 7 жылдан кейін рұқсат етіледі;

• жаңа несиелерді банкроттық фактісі туралы банкке 5 жылдан кейін хабарлау арқылы алуға болады.

Бұл шаралар азаматтардың жауапты қаржылық мінез-құлқын қалыптастыру және қайта төлем қабілетсіздікке жол бермеу мақсатында енгізілген.

3. Төлем қабілеттілікті қалпына келтіру жолдары

3.1. Қаржылық тәртіпті қалыптастыру

• жеке бюджетті жүргізу және шығындарды жоспарлау;

• жоспарсыз сатып алудан бас тарту;

• резервтік қор құру (айлық табыстың 10–20%-ы көлемінде).

3.2. Несие тарихын жақсарту

• дебеттік карталарды және қысқа мерзімді микронесиелерді пайдалану;

• тауарды бөліп төлеу арқылы алу және уақытылы төлеу;

• барлық төлемдерді дер кезінде орындау арқылы оң несие беделін қалыптастыру.

3.3. Табыс деңгейін арттыру

• біліктілікті арттыру және жаңа мамандықты меңгеру;

• қосымша немесе қашықтан табыс көздерін іздеу;

• мемлекеттік қолдау бағдарламаларына қатысу («Бастау Бизнес», «Жастар практикасы», «Атамекен» гранттары).

4. Мемлекет пен банк секторының рөлі

Банктер банкроттан өткен азаматтарды қолдау мақсатында қаржылық оңалту бағдарламаларын енгізуде. Олар шектеулі несие лимиттерімен, депозит арқылы қамтамасыз етілген карталармен және қаржылық сауаттылық бойынша оқытумен толықтырылады.
Мемлекет өз кезегінде әлеуметтік бейімдеу және азаматтарды экономикалық белсенділікке қайта тарту бағдарламаларын дамытып жатыр.

Банкроттық – жеңіліс емес, жаңа мүмкіндік. Қазақстан Республикасының заңнамасы азаматтарға қарыздардан босап, қаржылық жағдайын қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Ең бастысы – осы мүмкіндікті дұрыс пайдалану: қаржылық тәртіпті ұстану, шығынды жоспарлау және банктердің сенімін біртіндеп қайтару.
Қадамды әрі жүйелі әрекеттер арқылы қаржылық жаңғыру – қолжетімді және нақты нәтиже береді.

Ақпарат көзі : https://www.gov.kz/memleket/entities/kgd-vko/press/news/details/1091629?lang=kk