Тамыз айында Шымкентте ауқымды экологиялық зерттеулер жүргізіліп, қала су айдындары мен жалпы аумақтың жай-күйінің үрейлі көрінісін ашты. Қошқарата, Қарасу, Бадам, Сайрамсу өзендерінде, сондай-ақ Қос-диірмен, Тоғыс, Текесу және БМК каналдарында судың бір реттік өлшемдері ластаушы заттардың рұқсат етілген нормативтерінің айтарлықтай асып кеткенін көрсетті.

Қошқарата өзені мамандарды ерекше алаңдатып отыр. Бұл су айдыны қала экожүйесінің маңызды элементі ғана емес, сонымен қатар қала тұрғындарының танымал демалыс аймағы болып табылады. Мұнда жұмыс күндері алты мыңға жуық адам, ал демалыс күндері екі есеге жуық суға түседі. Дегенмен демалушылар көбейген сайын қоқыс та көбейеді. Бір ғана экологиялық науқанның өзінде 25 мың тоннаға жуық қалдық жиналып, шығарылды.

Қалалық экология басқармасы басшысының міндетін атқарушы Сабыр Балыбектің айтуынша, Қошқаратаның ластануының басты себебі - өзен арнасының бойында орналасқан көптеген тұрғын үйлердің орталықтандырылған кәріз жүйесіне қосылмағандығы. Өзеннің халық көп қоныстанған жерлерінен өтуі, ирригациялық жүйелердің ағынды суларының ағуы да кері әсерін тигізуде.

Қаладағы каналдар мен басқа да өзендердің жағдайы да мәз емес. Соңғы бөлімдерде алынған сынамалар ластаушы заттардың артық болуын көрсетті, бұл суды бұру және сарқынды суларды тазарту бойынша жүйелі проблемаларды көрсетеді.

Сонымен қатар, шілде айында «Қазақстан Ғарыш Сапары» Ұлттық компаниясы мен Экология департаментінің қолдауымен қала аумағына ғарыштық зерттеу жүргізілді. Мамандар 8-14 шілде аралығында 46 рұқсат етілмеген үйінділерді анықтады. Олардың ең көп саны Қаратау ауданында тіркелді – 26 балл. Тұран және Еңбекші аудандарында алты, Абайда бес, Әл-Фараби ауданында үш үйінді табылды.

Әрбір анықталған факті бойынша департамент тарапынан тиісті аудан әкімдіктеріне ресми хабарламалар жіберілді. Кейбір үйінділер жойылды, бірақ қалғандары бойынша жұмыстар жалғасуда. Қала және аудан прокуратураларымен бірлесіп жүргізілген тексеру барысында тағы 35 заңсыз қоқыс сақтайтын орын анықталды. Экология департаментінің қорытындысына сәйкес, прокуратура Абай, Қаратау және Еңбекші аудандары әкімдіктерінің жауапты тұлғаларына қатысты ҚР ӘҚБтК-нің 324-бабы бойынша әкімшілік істер қозғады.

Өткен жылдардағы жағдайды салыстыра отырып, рұқсат етілмеген үйінділер мен суды ластау мәселесінің созылмалы екенін атап өтуге болады. Өткен жылдары Шымкентте де табиғатты қорғау науқандары өткізіліп, ондаған өздігінен пайда болған қоқыс қалдықтары жойылды. Алайда, кешенді жүйелі шараларсыз мұндай оқиғалардың әсері уақытша. Жаңа үйінділер қайтадан пайда болып, өзендердің ластануы жалғасуда.

Бұған дейін қала билігі суару жүйесін жақсарту, соның ішінде арналарды тазалау және қосымша сүзгі қондырғыларын орнату жобаларын жүзеге асырған. Бұл шаралар, әсіресе, ауылшаруашылық алқаптарына іргелес аумақтардағы судың ластануын азайтуға көмектесті. Дегенмен, соңғы жылдары ирригациялық желілерге жүктеме артып, ағынды сулардың ағуын бақылау жеткіліксіз деңгейде қалып отыр.

Жеке үйлер мен кәсіпорындардан тікелей өзен мен каналдарға түсетін тұрмыстық қалдықтар мен қоқыстардың өзі бөлек мәселе. Бұрынғы бастамалар қоқыс шығаруға арналса, енді мамандар орталықтандырылған кәріз жүйелерін салып, жұмыс істеп тұрған тазарту құрылыстарын жаңғырту қажеттігін алға тартып отыр.

Мамандар өзендердің тазалығын сақтауда тұрғындарға экологиялық білім беру маңызды рөл атқаратынын да атап көрсетеді. Тұрғындары су ресурстарының құндылығын білетін қалаларда заң бұзушылықтар саны мен жағалаудағы қоқыстардың көлемі айтарлықтай төмен.

Осылайша, Шымкенттің экологиялық жағдайы шұғыл әрі кешенді шараларды қажет етеді. Полигондарды тазарту және су айдындарын тазарту ғана емес, сонымен қатар ұзақ мерзімді шешімдер – кәріз желілерін салу, ирригациялық жүйені жаңарту және сарқынды суларды ағызуға бақылауды күшейту қажет.

Өткен жылдардың тарихы мақсатты еңбекпен нақты нәтижелерге қол жеткізуге болатынын көрсетеді. Мәселен, 2018–2019 жылдары экологтар мен коммуналдық қызметтердің бірлескен жұмысының арқасында кейбір каналдардың ластану деңгейі төмендеп, кейбір полигондар толығымен жойылды. Алайда, бақылаудың жеткіліксіздігі мен тұрақты қаржыландырудың жоқтығынан тұрақты нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.

Бүгінде қала алдында Қошқарата өзені мен басқа да су айдындарын экологиялық саулыққа қайтарып қана қоймай, болашақта оның тазалығын сақтау міндеті тұр. Бұл табиғатты қорғау қызметтерінің, әкімдіктердің, құқық қорғау органдарының және қала тұрғындарының өз күштерін үйлестіруді талап етеді. Тек кешенді тәсіл ғана жағдайды өзгерте алады және ағымдағы проблемалардың алдағы жылдары қайталануын болдырмайды.