Тамыз айының басында Шымкентте өңірдегі ауыл шаруашылығында үлкен серпілістің бастау нүктесі бола алатын келіссөздер өтті. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров Түркияның «Сине Мидас Строй» компаниясының басқарма төрағасы Ахмет Буданмен кездесті. Кездесуде сонымен қатар Польшаның Fabe Agro компаниясының ауқымды агроөнеркәсіптік жобаға қатысуы талқыланды. Әңгіме қуаттылығы жылына 36 мың тонна қызанақ шығаратын заманауи жылыжай салу туралы болып отыр, бұл Орталық Азиядағы ең ірі жобалардың бірі болады. Инвестициялардың жалпы құны 120 миллион АҚШ долларына бағаланады.

Министр Қазақстан аграрлық секторға жоғары технологиялық инвестиция тартуға мүдделі екенін атап өтті. Оның айтуынша, жоба еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін нығайтып қана қоймай, экспортқа бағытталған өндірісті құруға мүмкіндік береді. Экологиялық таза көкөністерге сұраныс тек ел ішінде ғана емес, сыртқы нарықта да өсіп жатқан жағдайда мұндай жобаның стратегиялық маңызы зор.

Бүгінгі таңда Қазақстанда жылыжай шаруашылығы қазірдің өзінде дамып келеді, бірақ кешендердің көпшілігі ішкі нарықпен шектелген және салыстырмалы түрде төмен өнімділікке ие. Мәселен, 2015-2017 жылдары Шымкент қаласы мен оған жақын аудандарда қуаттылығы жылына 5-7 мың тонна өнім беретін бірнеше жылыжай ашылды. Олар маусымдық көкөніс тапшылығы мәселесін ішінара шешті, бірақ жоғары шығындар мен ауқымды инвестициялардың болмауына байланысты кейбір кәсіпорындар ақырында өндірісті қысқартты. Жаңа жоба түбегейлі ерекшеленеді: ол ұзақ мерзімді тұрақтылыққа, инновациялық технологияларды пайдалануға және экспортқа бағдарлауға арналған.

Шымкенттегі болашақ жылыжай ауа райына қарамастан жыл бойы қызанақ өсіруге мүмкіндік береді. Осы мақсатта климаттық бақылаудың автоматтандырылған жүйелерін, тамшылатып суаруды және энергияны үнемдейтін жарықтандыруды енгізу жоспарлануда. Мұндай технологиялар бүгінде Түркия мен Польшада сәтті қолданылуда, енді Қазақстанда да енгізілмек. Бұл елімізде жаңа піскен қызанақты тек жазда ғана емес, көкөніс бағасы дәстүрлі түрде бірнеше есе өсетін қыста да өндіре алады деген сөз.

Жобаның экономикалық маңызы орасан зор. Біріншіден, бұл облыс тұрғындары үшін жүздеген жаңа жұмыс орындары. Жылыжайға агрономдар, инженерлер, технологтар және жұмысшылар қажет болады. Сонымен қатар, жоба байланысты инфрақұрылымды: көліктік-логистикалық орталықтарды, өңдеу кәсіпорындарын құруды талап етеді. Осылайша, жылыжай құрылысының мультипликативті әсері бірден экономиканың бірнеше секторына әсер етеді.

Жобаның да әлеуметтік маңызы зор. Көкөністер, әсіресе қызанақ Қазақстан халқының диетасының маңызды бөлігі болып табылады. Бүгінде қыста тұтынылатын қызанақтың айтарлықтай бөлігі көршілес елдерден әкелінеді. Бұл ішкі нарықтың сыртқы жеткізілімге тәуелділігін арттырып, бағаға әсер етеді. Жаңа кешеннің пайда болуымен импорттық қызанақтың үлесі айтарлықтай азаяды, яғни тұтынушылар отандық өндірілген өнімді неғұрлым қолжетімді әрі балғын ала алады.

Қазіргі бастаманы бұрынғы осыған ұқсас жобалармен салыстыратын болсақ, ілгерілеушіліктің барын байқауға болады. Бұған дейін жылыжай кешендерін негізінен отандық инвесторлар жасап, ауқымы шектеулі болатын. Ең дұрысы, олар бір облыс немесе қаланы қамтамасыз етті. Жаңа жоба тек ішкі нарықты қамтамасыз ету үшін ғана емес, одан да асып түсуге арналған. Экспортты дұрыс ұйымдастырған жағдайда қазақстандық қызанақ қысқы маусымда жаңа піскен көкөністерге сұраныс жоғары Ресей, Қытай және Парсы шығанағы елдерінің нарықтарында лайықты орын ала алады.

Тарихқа көз жүгіртсек, Шымкент, жалпы Қазақстанның оңтүстік өңірлері егін шаруашылығына үнемі көңіл бөліп келген. Мұнда мақта, көкөніс, бақша дақылдары өсірілді. Дегенмен, ұзақ жылдар бойы өнеркәсіп ескі схемалар бойынша дамып, ауа райы жағдайына және қол еңбегіне тәуелді болды. Бүгінде жағдай өзгеруде: ауыл шаруашылығы саласы бірте-бірте жоғары технологияға айналуда. Сыйымдылығы 36 мың тонналық жылыжай құрылысы дәстүрлі егіншіліктен инновациялық тәсілге көшудің жарқын мысалы болып табылады.

Болашақта мұндай жобаларды жүзеге асыру Қазақстанға экономиканы біртіндеп әртараптандыруға және шикізат экспортына тәуелділігін азайтуға мүмкіндік береді. Өйткені, ауыл шаруашылығы саласының әлеуеті зор, әсіресе заманауи технологияларды дұрыс пайдалану және шетелдік инвестицияны тарту.

Тамыз айының басындағы келіссөздердің қорытындысы бойынша тараптар инвестициялық келісімге қол қоюды жеделдетіп, жақын арада практикалық қадамдарды бастауға дайын екендіктерін растады. Жұмыс жоспарға сай жүргізілсе, бірер жылда Шымкент ірі өнеркәсіптік және мәдени орталық қана емес, көкөніс өндіруде де көшбасшыға айналады.

Осылайша, алдағы уақытта Шымкентте заманауи жылыжай салу жобасының жүзеге асуы Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласы тарихының жаңа бетін ашады. Бұрынғы жергілікті бастамалардан айырмашылығы, бұл бағдарлама жүйелі, халықаралық қатысуы бар және ұзақ мерзімді перспективаға бағытталған. Ол аймақтағы ауыл шаруашылығының келбетін ғана емес, Қазақстанның әлемдік ауыл шаруашылығы нарығындағы орнын өзгертуге қабілетті.