Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша Қазақстанда отын-энергетика кешенін жүйелі жаңғырту жұмыстары жалғасуда. Сенімді, өзін-өзі қамтамасыз ететін және заманауи энергетикалық жүйе еліміздің тұрақты экономикалық өсімі мен әрбір азаматтың әл-ауқатын жақсартудың берік іргетасына айналады.

Электр энергетикасы: басты міндет – энергетикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету

Электр энергетикасындағы басты міндет – еліміздің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету және экономиканың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін толық қамтамасыз ету. Елбасының тапсырмасы алдағы бес жылда кемінде 14 гигаватт жаңа генерациялау қуатын пайдалануға беру туралы ауқымды мақсат қойды. Бұл жұмыс бірнеше бағытта жүргізілуде: қолданыстағы станцияларды жаңғырту, жаңа генерациялау қондырғыларын салу, су және жаңартылатын энергия көздерін дамыту.

2023 және 2024 жылдары 1,3 гигаватт жаңа электр қуаты іске қосылды. 2025 жылы тағы 621,5 мегаватт іске қосылса, 2026 жылға 2 648,5 мегаватт жоспарлануда. Осы мақсаттарға жету үшін жаңа стратегиялық нысандарды салу бойынша белсенді жұмыстар жүргізілуде. Түркістан облысында қуаттылығы 1000 МВт-қа дейінгі құрамдас циклді станса негізінде электр стансасын салу жобасы жүзеге асырылуда. Қызылордада қуаттылығы 240 МВт болатын жаңа жылу электр орталығын салу бойынша құрылыс-монтаж жұмыстары жүргізілуде.

Инфрақұрылымның тозуын азайту: 9 ЖЭО қауіптілігі жоғары «қызыл» аймақтан «сары» аймаққа көшті

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстан: құқықтық тәртіп, экономикалық өрлеу, қоғамдық оптимизм» атты Жолдауында бірінші кезектегі инфрақұрылымдық мәселелерді шешу қажеттілігіне назар аударды.

Жылу электр станцияларының тозуын азайту мәселелері Үкіметтің ерекше бақылауында. Кең ауқымды жөндеу науқаны жүзеге асырылуда: 2025 жылға 10 энергоблокты, 63 қазандықты және 39 турбинаны күрделі жөндеу жоспарланған. Қазіргі уақытта 5 энергоблок, 30 қазандық және 19 турбинада жұмыс жүргізілуде. 4 энергоблок, 15 қазандық және 9 турбинада жөндеу жұмыстары аяқталды. Қабылданған шаралар қазірдің өзінде нақты нәтижелер беруде: республикадағы жылу электр станцияларының орташа тозуы жабдықтарды жаңғырту және жаңарту есебінен 64%-дан 61%-ға дейін төмендеді.

Өткен жылыту маусымының қорытындысы бойынша апат деңгейі жоғары қызыл аймақтан сары аймаққа 9 ЖЭО, сары аймақтан жасыл аймаққа 3 ЖЭО көшті. Қазіргі уақытта 10 ЖЭО қызыл аймақта, 17-сі сары аймақта, 10-ы жасыл аймақта орналасқан. Жыл сайын тозуды азайту және объектілерді қауіпті аймақтардан қауіпсіз пайдалану аймақтарына көшіру мақсатында ЖЭО жаңғырту бағдарламасы жүйелі түрде жалғасатын болады.

Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру шеңберінде 2024 жылғы желтоқсанда Үкімет «Энергетика және коммуналдық секторды жаңғырту» Ұлттық жобасын (бұдан әрі – Ұлттық жоба) мақұлдады, бұл тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық инфрақұрылымын күрделі жөндеу науқанын ұзақ мерзімді жеңілдікпен қаржыландыруды бастады. Ұлттық жоба өндіруші қуаттарды дамытуды, табиғи монополия аймақтарын абаттандыруды, отандық өндірушілерді және халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдауды, сондай-ақ процестерді автоматтандырудың цифрлық технологияларын енгізуді қамтиды. Бұл процеске 200-ден астам инфрақұрылымдық компания қатысуда. Негізгі көрсеткіш – нысандардың тозуының 40%-ға дейін төмендеуі.

Ұлттық жобаға сәйкес 86 мың шақырым инженерлік желілерді жаңғыртуға шамамен 6,8 триллион теңге инвестиция тартылады. Оның ішінде: 1,6 мың км жылу желілері; 77,6 мың км электрмен жабдықтау желілері; 4,7 мың км су құбыры желілері, 2,6 мың км сарқынды су бұру желілері. Бұл жол-көлік оқиғаларының санын 27 пайызға азайтуға мүмкіндік береді. Жаңа электр энергиясын өндіруді жаңғырту мен салуға 6,2 трлн теңге сомасында инвестиция тартылады, бұл станциялардың тозуын 15%-ға азайтады және жалпы көлемі 7,3 ГВт қосымша генерация көздерін енгізуге мүмкіндік береді.

Бүгінгі таңда елімізде 55 энергия өндіруші ұйым жұмыс істейді, оның ішінде 19 станцияның тозуы 65%-дан жоғары. Электр энергиясын өндіру көлемі 113 млрд кВт/сағ құрайды, ал электр энергиясын тұтыну жоғары – 115 млрд кВт/сағ. Мәселен, алдын ала болжам бойынша, Ұлттық жобаны жүзеге асыру үшін 5 жыл ішінде энергетика және коммуналдық салаларға шамамен 13 триллион теңге инвестиция тарту қажет.

Қаражаттың негізгі үлесі жеке қаржы институттарынан (екінші деңгейлі банктер – ЕДБ, халықаралық қаржы ұйымдары – ХҚҰ, өнеркәсіпті дамыту қоры – IDF) тартылатынын атап өткен жөн.

Тұтастай алғанда қаржыландырудың келесі тетіктері қарастырылған: тікелей қаржыландыру (БРК, ЕДБ, МФО, ФРП); бірлескен қаржыландыру; облигациялар; бюджеттік несиелер; жеке монополиялардың капиталы; лизингтік қаржыландыру. Әрбір кәсіпорын үшін қаржыландырудың жеке үлгісі таңдалады. Ұлттық жобаның инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында инвестицияларды қайтаруға мүмкіндік беретін және ақша ағындарының қажетті деңгейіне кепілдік беретін тарифтік әдістемеге өзгерістер енгізілді.

Сонымен қатар, несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау мүмкіндігі пысықталуда, бұл тарифтерге әсер етуді азайтады. Халықтың әлеуметтік осал топтары үшін тарифтік жүктемені жеңілдету мақсатында коммуналдық қызметтерді төлеу бойынша шығындарды өтеу үшін атаулы әлеуметтік көмек көрсетіледі. Сонымен қатар, 1 347 шақырым инженерлік желілерді және 3 047 бірлік техниканы жөндеуге және ауыстыруға жалпы сомасы 144,5 миллиард теңгені құрайтын құжаттары расталған және қаржыландыруға дайын активтердің тозу деңгейі жоғары 48 табиғи монополия субъектісі (96 жоба) қаралып, анықталды.

Энергетикалық және коммуналдық инфрақұрылымды жаңғырту және салу аясында мүмкіндігінше отандық өндірісті пайдалану көзделуде. Ұлттық жобаны жүзеге асыру арқылы қазақстандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық өнімдерін өндіретін кәсіпорындарды толық көлемде жүктеу жоспарлануда. Сондай-ақ инвестиция көлемі шамамен 190 миллиард теңгені құрайтын тағы 27 өндіріс орнын салу және 3,5 мың жаңа жұмыс орнын ашу жоспарлануда. Отандық кәсіпорындардың тартылған өнім көлемі шамамен 4,4 трлн теңгені құрайды. Бұл тәсіл отандық бәсекеге қабілеттілікті арттырып қана қоймай, импортқа тәуелділікті азайтып, жалпы нарықтағы «жергілікті» кәсіпорындардың позициясын нығайтады.

Ұлттық жобаны іске асыру халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдау шараларын, барлық реттелетін сатып алуларды біріктіру үшін бірыңғай платформаны пайдалана отырып сатып алу ережелерін, жүйелік оператордың ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылым объектілерін жаңғырту процестерін автоматтандыру шеңберінде жаңа цифрлық технологияларды енгізуді және т.б.