19 тамызда Шымкентте президент Қасым-Жомарт Тоқаев пен қала әкімі Ғабит Сыздықбековтің кездесуінде бес мүліктің мемлекет меншігіне қайтарылғаны белгілі болды. Олардың ішінде «Фантазия» мәдени-сауық кешені мен қалалық дәрігерлік амбулатория ғимараттарының бірі жұртшылықтың ерекше назарын аударды. Бұл шешім тек әлеуметтік тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар қаланың даму динамикасын негізінен анықтайтын жер қатынастары тұрғысынан да маңызды қадам болды.

Бұл қасиеттердің тарихы жаңа емес. 1990-2000 жылдары көптеген ғимараттар мен жер телімдері жекенің қолына өткенде қоғамдық және коммерциялық мүдделер арасындағы тепе-теңдікті сақтау әрқашан мүмкін болмады. Нәтижесінде қала жерінің едәуір бөлігі жеке меншік иелерінің қолына өтіп, өкінішке орай, оны ұтымды пайдаланбаған. Бір кездері қала тұрғындарының көңілінен шыққан демалыс орны болған «Фантазия» ұзақ жылдар бойы бос тұрып, халыққа еш пайда әкелген жоқ. Емхана, керісінше, қала тұрғындарына өте қажет, бірақ оны пайдалану да шектеулі. Бұл мүліктерді мемлекет меншігіне қайтару тиімді түрде олар орналасқан жерді қайтарып алу және оны қоғам игілігіне пайдалану мүмкіндігін білдіреді.

Ірі қалалардағы жер қатынастары әрқашан стратегиялық мәселе болып табылады. Қала шегіндегі әрбір гектар жер керемет құнды. Халық саны күрт өсіп, инфрақұрылымдық жүктемелер жылдан жылға артып отырған Шымкентте жерді ұтымды пайдалану басты мәселеге айналып отыр. Осы тұрғыдан алғанда, «Фантазия» кешені мен емхананы мемлекеттік бақылауға қайтару туралы шешім әкімдік пен орталық үкіметтің қала жерін алыпсатарлық немесе әрекетсіздік объектісі ретінде қалдырмай, тұрғындардың игілігі үшін пайдалануын қамтамасыз етуге міндеттенетінін көрсетеді.

Мұндай қадамдарды жеке ғимараттарды қайтару ретінде ғана қарастыруға болмайтынын атап өту маңызды. Ең алдымен, олар жер құқығын қайта қарауды қамтиды. Мүлік жеке меншікке өткенде, оның орналасқан жері онымен бірге жүреді. Егер жерді пайдалану қоғам мүддесіне сай болмаса, мемлекет оны қайтарып алуға толық құқылы. Бұл бизнес үшін жаза емес, әділ тепе-теңдікті қалпына келтіру механизмі. Өйткені, қаладағы жер шектеулі ресурс, ол тұрғындардың игілігіне пайдаланылуы тиіс.

Өткен жылдардағы тәжірибе мұндай шаралардың нақты нәтиже беретінін растайды. 2022 және 2023 жылдары Шымкентте жөнсіз немесе мүлде пайдаланылмай жатқан жерлер мен нысандардың қайтарылуы байқалды. Мәселен, мектеп немесе балабақша салуға белгіленген кейбір аумақтар жұмыссыз қалып, ақырында мемлекет меншігіне қайтарылды. Бүгінгі таңда осы алаңдарда заман талабына – мектеп жасындағы балалар санының өсуіне және қолжетімді білім беру қажеттілігіне жауап беретін жаңа оқу орындары салынуда. Медициналық мекемелерде де осындай жағдай қалыптасты: жерді қайтару қосымша аурухана мен емхана ғимараттарын салуға мүмкіндік берді.

Осылайша, «Фантазия» мен емхананы қайтару туралы қазіргі шешімді мемлекеттің жерге орналастырудағы жүйелі жұмысының жалғасы деп бағалауға болады. Бұл жеке адамдардың коммерциялық пайдасы емес, қаланы стратегиялық дамыту, әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру, мәдени мұраны сақтау басымдық екенін көрсетеді. Fantasia жағдайында бұл жай ғана ғимарат емес, балалар мен жастардың уақытын өткізетін және қалалық іс-шаралар мен жобаларды ұйымдастыруға болатын заманауи мәдени-ойын-сауық орталығын құру мүмкіндігі. Ал емханаға келсек, нысанның қайтарылуы денсаулық сақтау саласының кеңеюіне, оның халыққа қолжетімділігін арттыруға жол ашады.

Әрине, мұндай қадамдар даусыз емес. Кейбір сарапшылар мемлекеттің меншік қатынастарына араласуы нарық еркіндігін шектеу ретінде қабылдануы мүмкін екенін айтады. Дегенмен, бұл кез келген жерге немесе кез келген мүлікке қатысты емес, әсіресе әлеуметтік маңызы бар және қаланың негізгі аудандарында орналасқан жерлерге қатысты екенін түсіну маңызды. Мұнда араласу орынды, өйткені қалалық жер қоғамға қызмет етуі керек.

Оның үстіне бұл процесті кенеттен немесе біржақты деп сипаттауға болмайды. Жылжымайтын мүлікті қайтару заңдық шеңберде жүріп жатыр және меншік иелерімен диалогпен жүреді. Басты мақсат – жазалау немесе тәркілеу емес, жерді ұтымды пайдалануды қалпына келтіру. Мемлекет бұл телімдердің иесі ретінде әлеуметтік нысандар салуды, инфрақұрылымды жаңғыртуды немесе демалыс аймақтарын құруды көздейтін Шымкенттің стратегиялық даму жоспарларына енгізе алады.

Ұзақ мерзімді перспективада мұндай шешімдер жер қатынастарына жаңа көзқарасты қалыптастырады. Қала бұдан былай көптеген мүліктер мен аумақтар олардың мақсатты пайдаланылуын нақты түсінбестен жекенің қолына өткен өткендегі кездейсоқ жекешелендіру процестерінің кепілінде болмайды. Бүгінгі таңда ашықтық, ұтымдылық және әлеуметтік жауапкершілік басымдыққа айналуда.

Фантазия мен емхананың мемлекет меншігіне қайтарылуын символдық оқиға деп атауға болады. Бұл Шымкентте жерді және ондағы нысандарды өңдеудің жаңа философиясының қалыптасып келе жатқанын көрсетеді: жер қайта сатылатын немесе бос қалдырылатын тауар емес, қоғамға қызмет ететін ресурс. Дәл осы тәсіл әр жер учаскесі өз мақсатына сай пайдаланылатын және әрбір нысан тұрғындарға пайда әкелетін заманауи мегаполис салуға мүмкіндік береді.