Соңғы жылдары Шымкент Қазақстанның оңтүстігіндегі ауылшаруашылық орталығы ретінде жиі атала бастады. Осыдан он жыл бұрын мұндағы жылыжай шаруашылықтары негізінен шағын жанұялық шаруа қожалықтары болса, бүгінде жағдай күрт өзгерді: қалада және оның маңындағы аудандарда ондаған және жүздеген гектар алқапқа есептелген өнеркәсіптік жылыжайлар белсенді түрде салынуда. Бұл салаға отандық кәсіпкерлер де, шетелдік инвесторлар да қызығушылық танытуда.

Ауыл шаруашылығы және ветеринария басқармасының мәліметінше, Шымкентте елуге жуық жылыжай жұмыс істейді, оның он тоғызы ірі өндірістік кешен. Биылғы жылы көкөністің жалпы өнімі 81 мың тоннаны құрады, оның айтарлықтай бөлігін қызанақ құрайды. Қаланың азық-түлік дүкендерінен жаңа піскен шымкенттік қызанақтардың бір келісін маусымның қызған кезінде 200 теңгеден сатып алуға болады, бұл жергілікті жерде өсірілген қызанақтарды импорттық баламалардан ерекше артықшылыққа айналдырады.

Дегенмен, қазіргі жетістіктер тек бастамасы ғана. Түркияның Alarko Holding компаниясы осы сектордағы ең ірі жобаны жүзеге асырмақшы. Инвестор жылына 155 мың тонна қызанақ өндіруге есептелген 650 гектар жылыжай кешенін салуды жоспарлап отыр. Өнім ішкі нарыққа ғана емес, сонымен қатар экспортқа да сатылып, Қазақстанның бүкіл ауыл шаруашылығы саласының дамуындағы жаңа кезең болмақ. Бастапқыда нысан шамамен 2000 жұмыс орнын ашса, толық қуаттылыққа шыққанда 5000 адамды жұмыспен қамтамасыз етеді. Кадрларды даярлауға да ерекше көңіл бөлінуде: жобада халықаралық стандарттар бойынша мамандар даярланатын ауыл шаруашылығы академиясын ашу қарастырылған.

Сол сияқты қызықты жобаны «Сине Мидас Строй» құрылыс компаниясы өзінің поляк серіктесі Fabe Agro компаниясымен бірге ұсынып отыр. Жалпы инвестиция көлемі 120 миллион долларды құрайды. Жоспарларға жылына 36 мың тонна қызанақ өсіретін жылыжай құру кіреді. Осы мәселе бойынша келіссөздерді Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров жүргізіп, Қазақстанның ішкі нарықты толтырып қана қоймай, сонымен қатар өнімді халықаралық нарыққа шығаруға қабілетті жоғары технологиялық жобаларды тартуға мүдделі екенін атап өтті.

Қазіргі бастамаларды өткен жылдармен салыстырсақ, айырмашылық анық. 2010 жылдары Шымкенттегі жылыжайлар негізінен жергілікті нарыққа бағытталған бірнеше гектарды құрайтын шағын шаруашылықтар болды. Ол кезде өндіріс көлемі шектеліп, экспортқа басымдық берілмеді. Алайда бүгін біз жүздеген гектар, ондаған мың тонна өнім және сыртқы жеткізуге стратегиялық назар аудару туралы айтып отырмыз. Бұл ауқым мемлекеттің жан-жақты қолдауы мен шетелдік компаниялардың қызығушылығының арқасында мүмкін болды.

Жаңа жобалардың басты ерекшелігі – озық технологияларды пайдалану. Жылыжайларда автоматты климаттық бақылау жүйесі, энергияны үнемдейтін шешімдер және тамшылатып суару әдістері болады. Осының барлығы су мен энергияны тұтынуды айтарлықтай азайтады, өнімді арттырады, өнім сапасын арттырады. Суды үнемдеу әрқашан өзекті мәселе болып келген Шымкент үшін бұл принципті маңызды.

Сонымен қатар, жаңа жылыжай кешендерінің әлеуметтік маңызы зор. Мыңдаған жұмыс орындарының ашылуы аймақтағы жұмыссыздықты азайтуға және өмір сүру деңгейін жақсартуға ықпал етеді. Жастар заманауи агротехнологияларды меңгеріп, алған білімдерін тиімді пайдалануға мүмкіндік алды. Осылайша, ауыл шаруашылығы саласы қаланың экономикалық қана емес, әлеуметтік дамуының да драйверіне айналуда.

Экспорттық әлеуетті ерекше атап өтуге болады. Қазақстан дәстүрлі түрде көршілес елдерден, бірінші кезекте Өзбекстаннан қызанақтың айтарлықтай көлемін импорттады. Дегенмен, Шымкентте ірі жылыжайлардың іске қосылуы ішкі сұранысты толық қанағаттандырып қана қоймай, сыртқы нарықта айтарлықтай орын алуды қамтамасыз етеді. Көптеген инвесторлар оңтүстік мегаполисті Орталық Азия мен ТМД елдерін көкөніс өнімдерімен қамтамасыз ететін стратегиялық орын ретінде қарастыруда.

Мұндай бастамалар бұрын да қолға алынған, бірақ олар соншалықты ауқымды емес еді. Мәселен, осыдан он шақты жыл бұрын Шымкентте сол кезде үлкен деп есептелетін 20-30 гектар жылыжай салу жобалары пайда болды. Дегенмен, бүгінгі кешендермен салыстырғанда олардың өндірістік қуаты ең аз болды. Бүгінде жағдай өзгерді: инвестиция жүздеген миллион долларды құрайды, ал өндіріс жоспары жүздеген мың тоннаны құрайды.

Осылайша, Шымкенттің жылыжай шаруашылығы нағыз серпінді бастан кешуде. Алдағы жылдары облыстың экспорттық әлеуеті жоғары көкөніс егетін орталыққа айналу мүмкіндігі бар. Бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға, аграрлық секторды дамытуға және Қазақстанның жоғары сапалы өнімді сенімді жеткізуші ретінде оң имиджін қалыптастыруға ықпал етеді.

Өнеркәсіптік ауқымда өсірілетін шымкенттік қызанақ импорттық көкөністермен бағасы жағынан ғана емес, сапасы жағынан да бәсекеге түсе алады. Алдыңғы қатарлы технологиялар мен тұрақты дамуға бағытталған жаңа жобалар аграрлық сектордағы болашақ өсудің берік негізін қалайды.

Міне, сондықтан да жылыжай шаруашылығына құйылып жатқан ағымдағы инвестициялар тек жергілікті бастамалар емес, Қазақстан ауыл шаруашылығының алдағы ұзақ жылдарға дамуын айқындайтын стратегиялық қадам деп нық сеніммен айта аламыз.