Шымкент қаласында тамыз айында жүргізілген кешенді экологиялық зерттеулер табиғи су айдындарының және қала аумағының жағдайына алаңдаушылық тудырды. Кошкарата, Қарасу, Бадам, Сайрамсу өзендерінде, сондай-ақ Қос-диірмен, Тоғыс, Текесу және БМК каналдарында бір реттік су сынамалары алынып, олардың құрамында рұқсат етілген нормадан әлдеқайда жоғары ластаушы заттар анықталды.

Экологтарды ерекше алаңдатып отырғаны — Кошкарата өзені. Бұл өзен қала экожүйесінің маңызды бөлігі ғана емес, сонымен қатар тұрғындардың сүйікті демалыс орны болып саналады. Апта ішінде мұнда шамамен алты мыңға жуық адам шомылса, демалыс күндері бұл көрсеткіш екі есеге жуық артады. Дегенмен демалушылар саны артқан сайын, мұндағы қоқыс көлемі де көбейіп отыр. Бір ғана экологиялық акция кезінде өзен жағалауынан 25 мың тоннадай қоқыс жиналып, шығарылды.

Қаладағы Экология департаменті басшысының міндетін атқарушы Сабыр Балыбектің айтуынша, Кошкарата өзенінің ластануының басты себебі — өзен бойында орналасқан көптеген үйлердің орталықтандырылған кәріз жүйесіне қосылмағаны. Сонымен қатар өзеннің халық тығыз қоныстанған аудандар арқылы өтуі және ирригациялық жүйелерден тазартылмаған сулардың тікелей ағуы да жағдайды күрделендіруде.

Қаланың басқа өзендері мен каналдарындағы ахуал да мәз емес. Соңғы нүктелерден алынған су сынамаларының нәтижесі ластаушы заттардың мөлшері нормадан асып кеткенін көрсетті. Бұл — қаланың кәріз жүйесін, су тазарту инфрақұрылымын және су шаруашылығы басқаруын жетілдірудің өзекті мәселесін айқындайды.

Шілде айында «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұлттық компаниясы мен Экология департаментінің қолдауымен қала аумағына ғарыштық түсірілім жүргізілді. 8–14 шілде аралығында мамандар 46 заңсыз қоқыс төгу орнын анықтады. Оның 26-сы Қаратау ауданында, ал қалғандары Тұран және Еңбекші аудандарында — алтаудан, Абай ауданында — бесеу, Әл-Фараби ауданында — үшеу.

Әр анықталған дерек бойынша аудандық әкімдіктерге ресми хаттар жолданды. Кейбір қоқыс үйінділері жойылғанымен, қалғанын тазалау жұмыстары әлі жалғасуда. Қалалық және аудандық прокуратуралармен бірлескен тексеріс барысында қосымша 35 заңсыз қоқыс орны тіркелді. Экология департаментінің қорытындысы бойынша, Абай, Қаратау және Еңбекші аудандары әкімдіктерінің жауапты тұлғаларына ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 324-бабы бойынша іс қозғалды.

Алдыңғы жылдармен салыстырғанда, рұқсат етілмеген қоқыс орындары мен өзен-көлдердің ластануы — тұрақты сипат алған мәселе екені байқалады. Бұрын да Шымкентте бірнеше рет экологиялық акциялар өткізіліп, ондаған заңсыз қоқыс орны жойылған болатын. Алайда мұндай шаралардың әсері уақытша болып, жаңа қоқыс орындары қайта пайда болуда, ал өзендердегі ластану деңгейі өзгеріссіз қалып отыр.

Бұрынғы жылдары қала билігі ирригациялық жүйені жақсарту, каналдарды тазарту және қосымша сүзу құрылыстарын орнату жобаларын іске асырған еді. Бұл шаралар әсіресе ауыл шаруашылығы жерлеріне жақын аймақтардағы су сапасын біршама жақсартқан. Дегенмен соңғы жылдары ирригациялық желіге түсетін жүктеме артты, ал ағынды сулардың ағуын бақылау жеткіліксіз күйде қалды.

Бөлек мәселе — жеке үйлер мен кәсіпорындардан өзендер мен каналдарға тікелей ағатын тұрмыстық ағынды сулар мен қоқыс. Бұрын мұндай жағдайларда көбіне қоқысты жинау жұмыстарына мән берілсе, қазір мамандар орталықтандырылған кәріз жүйесін салу және бар тазарту нысандарын жаңғырту қажеттігін атап өтуде.

Сарапшылардың пікірінше, өзендердің тазалығын сақтауда тұрғындардың экологиялық мәдениетін арттыру да маңызды рөл атқарады. Су ресурстарының құндылығын түсінетін қалаларда заңсыз қоқыс тастау мен жағалауды ластау жағдайлары айтарлықтай аз болады.

Демек, Шымкенттегі экологиялық жағдай жедел әрі кешенді шараларды талап етеді. Қоқыс үйінділерін жою мен өзен-көлдерді тазалау акциялары ғана емес, ұзақ мерзімді шешімдер — кәріз жүйелерін салу, ирригациялық инфрақұрылымды жаңарту және ағынды суларды бақылауды күшейту — негізгі бағыт болуы тиіс.

Өткен жылдардың тәжірибесі көрсеткендей, жүйелі жұмыс арқылы оң нәтижеге қол жеткізуге болады. Мысалы, 2018–2019 жылдары экологтар мен коммуналдық қызметтердің бірлескен еңбегі нәтижесінде кейбір каналдардағы ластану деңгейі төмендеп, бірқатар қоқыс орындары толық жойылды. Алайда тұрақты бақылау мен жеткілікті қаржының болмауы бұл жетістіктердің ұзақ сақталуына мүмкіндік бермеді.

Бүгінде қала алдында тек Кошкарата өзенінің ғана емес, басқа да су айдындарының экологиялық жағдайын қалпына келтіріп, болашақта олардың тазалығын қамтамасыз ету міндеті тұр. Ол үшін экологиялық қызметтердің, әкімдіктердің, құқық қорғау органдары мен қала тұрғындарының үйлесімді әрекеті қажет. Тек кешенді тәсіл ғана қазіргі проблемаларды шешіп, олардың қайталануына жол бермейді.