2025 жылғы 13 тамызда Шымкент қаласы Қаратау ауданында жоспарлы тексеру барысында мемлекеттік жер телімін өз бетінше басып алу фактісі анықталды. Тексерушілер жергілікті тұрғындардың бірі өз ауласының шекарасын кеңейтіп, қоршауын жылжытып, оған мемлекет меншігіндегі аумақты қосқанын анықтады.

Бұзушылық ауыр деп танылады, өйткені мұндай әрекеттер Қазақстан Республикасының Жер кодексінің нормаларына қайшы келеді және азаматтардың жалпы пайдалану орындарына кіру құқықтарын бұзады. Іс материалдары қазірдің өзінде қарау және әкімшілік шара қолдану үшін құзырлы органдарға жіберілді. Ықтимал санкцияларға айыппұл және жерді бастапқы күйіне қайтару міндеттемесі кіреді.

Қаратау ауданындағы жағдай жекеменшік жерлерді рұқсатсыз кеңейту бір қарағанда көрінгеннен де ауқымды зардаптарға әкелетінін тағы бір рет көрсетті. Мемлекеттік қордағы жер бүкіл қоғамдастықтың мүддесі үшін пайдалануға арналған. Бұл жаяу жүргіншілер аймақтары, жасыл алаңдар, коммуникацияларға арналған инженерлік дәліздер, сондай-ақ әлеуметтік инфрақұрылым үшін бөлінген аумақтар болуы мүмкін. Мұндай жерлерді қоршап, жеке мақсатта пайдаланған кезде бұл тұрғындардың қолжетімділігін шектеп қана қоймай, қаланы дамыту жоспарларын бұзуы, инженерлік желілерді тарту немесе абаттандыру жұмыстарына кедергі келтіруі мүмкін.

Бұл ретте, тексеру қорытындысы бойынша, жерді өз бетінше басып алу ауданның экологиясына қауіп төндіруі мүмкін. Шекаралардың өзгеруі табиғи дренажға әсер етуі мүмкін, сонымен қатар жасыл кеңістіктердің бұзылуына әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, мұндай жағдайларда көршілер арасында жиі қақтығыстар туындайды, олар сот процесіне айналуы мүмкін.

Қазақстан Республикасының Жер кодексінде жер учаскелеріне меншік құқығы мен пайдалану ережелері, оның ішінде шекараларды белгілеу және оларды есепке алу тәртібі нақты көрсетілген. Аумақты кез келген кеңейту тиісті мемлекеттік органдармен келісіп, кадастрлық құжаттарға түзетулер енгізілгеннен кейін ғана мүмкін болады. Аталған рәсімдерді елемеу әкімшілік жауапкершілікке, ал бұзушылықты өз еркімен жоюдан бас тартқан жағдайда мемлекет пайдасына жер учаскесін мәжбүрлеп алып қоюға әкеп соғады.

Өткен жылдардағы оқиғаларға көз жүгіртсек, мұндай заңбұзушылықтар Шымкентте жиі тіркелетіні белгілі болады. 2023 жылы Абай ауданында тексеру барысында жер иелерінің қоршауларды өз бетінше жылжытып, жалпы алғанда бір гектарға жуық коммуналдық жерді басып алған сегіз фактісі анықталды. Содан кейін басып алынған аумақтардың барлығы сот арқылы мемлекетке қайтарылды. 2024 жылы Еңбекші ауданында кәсіпкер құзырлы органдардың рұқсатынсыз қоғамдық жаяу жүргіншілер жолының бір бөлігін алып жатқан сауда павильонын орнатқан. Бұл іс те құрылымды бөлшектеумен және әкімшілік жазалаумен аяқталды.

Биылғы жылдың айырмашылығы – тексерулер технологиялық тұрғыдан жетілдіріліп, мақсатты түрде жүргізілді. 2025 жылы мамандар дрондардан аэрофототүсірілімдерді, деректерді электронды кадастрлық карталармен және GPS өлшемдерімен салыстыруды белсенді түрде қолдана бастады. Бұл бұзушылықтарды тезірек анықтауға, шекараларды дәлірек анықтауға және дауласуға қиын дәлелдемелерді жинауға мүмкіндік берді. Бұл тәсіл бақылаудың тиімділігін арттырады және ұзаққа созылатын даулардың санын азайтады.

Бақылаумен қатар, қала басшылығы мен тиісті қызметтер мұндай заң бұзушылықтардың алдын алуға көңіл бөлуде. Тұрғындармен кездесулер тұрақты түрде өткізіліп, онда жер заңнамасының негізгі нормалары, шекараларды тіркеу тәртібі және рұқсат етілмеген әрекеттердің ықтимал салдары түсіндіріледі. Әлеуметтік желілерде ақпараттық парақшалар мен жарияланымдар таратылып, түсіндірмелері бар бейнероликтер дайындалуда. Мұның барлығы тұрғындардың жердің жеке меншігі ғана емес, сонымен бірге жауапкершілікпен қарау керек ортақ меншік екенін түсінуіне бағытталған.

Мұндай шаралар қала халқының саны өсіп, қала шегіндегі бос жерлер барған сайын құнды ресурсқа айналып жатқан жағдайда маңызды. Жерді пайдалану ережелерінің кез келген бұзылуы мектеп, балабақша, саябақтар мен жолдар салу жобаларының жүзеге асырылуын бәсеңдетуі мүмкін.

Қаратау ауданында орын алған жағдай – жалғыз оқиға емес, барша азаматтарға заңды сақтап, ортақ мүддені құрметтеу керектігін еске салу. Өткен жылдардағы мысалдар көрсетіп отырғандай, профилактика мен күрес кешенді түрде жүргізілсе, мұндай жағдайлардың саны азайып келеді. Ашық ақпараттық саясаттың да маңызы зор – тұрғындар заң бұзушылықтардың назардан тыс қалмайтынын көргенде, бұл қоғамда жауапкершіліктің болмай қоймайтындығы туралы түсінік қалыптастырады.

Ендеше, Шымкентте жерді заңсыз басып алумен күрес тек инспекторлар мен заңгерлердің жұмысы емес, жалпы заңға бағыну мәдениеті мәселесі. Халықтың құқықтық сауаттылығы неғұрлым жоғары болса, біреулер елеусіз қалады деген үмітпен артық жер телімін меншіктеу туралы шешім қабылдауы соғұрлым аз болады. Өткен жылдардың тәжірибесі мен жаңа технологиялар келешекте мұндай бұзушылықтар азайып, қала өз аумақтарын тиімді басқара алады, инфрақұрылымды дамытып, азаматтардың өмір сүру жағдайларын жақсартады деп үміттенуге мүмкіндік береді.