А.Асқаров атындағы Шымкент мемлекеттік дендрологиялық саябағы — еліміздегі өсімдіктер әлемінің алуан түрлілігін сақтап, көбейту бағыты бойынша үздік ғылыми мекемелердің бірі. Мұнда тек Қазақстан флорасының емес, әлемнің әр түкпірінен жинақталған жасыл желек түрлері жерсіндіріліп, арнайы ғылыми тәжірибелер жүргізіледі. Табиғи байлықты сақтау — болашақ ұрпаққа қалдырылар асыл мұра. Сондықтан саябақ мамандары гендік қорды толықтыру бағытында жоспарлы әрі нәтижелі жұмыстарды тұрақты түрде жүргізіп келеді.

Осы мақсатта 2025 жылдың 27–29 қазан күндері саябақтың ғылым бөлімінің мамандары Өзбекстан Республикасының Ташкент қаласында орналасқан академик Ф.Н. Русанов атындағы Ташкент ботаникалық бағына іс-сапармен барып қайтты. Бұл сапар екі ел арасындағы экологиялық ынтымақтастық пен ғылыми байланыстарды нығайтуға бағытталды.

Аталған сапар 2024 жылы екі ғылыми мекеме арасында жасалған өзара ынтымақтастық туралы меморандум аясында ұйымдастырылды. Бұл келісім өсімдіктердің сирек және жойылып бара жатқан түрлерін сақтауға, тәжірибе алмасуға, гендік қорды байытуға мүмкіндік беретін маңызды құжат болып саналады.

Бүгінгі таңда экологиялық мәселелер өзекті күйінде қалуда. Климаттың өзгеруі, жасыл аймақтардың азаюы, антропогендік факторлардың күшеюі — өсімдік популяциясына айтарлықтай ықпал етеді. Осы тұрғыдан алғанда, меморандум аясында жасалған әрбір нақты жұмыс биологиялық әртүрлілікті сақтау жолындағы маңызды қадам.

Іс-сапардың басты нәтижесі — дендрологиялық саябақтың гендік қорын толықтыру мақсатында 145 түрлі ағаш-бұта өсімдіктерінің тұқымдары мен қаламшаларының әкелінуі. Бұл — өте ауқымды және құнды ғылыми жетістік.

Жиналған материалдар құрамына:

 45 түр — дендросаябақ аумағында бұрыннан кездесетін, бірақ жойылу қаупі жоғары, сирек саналатын өсімдіктер түрлері
 100 түр — саябақта мүлде кездеспейтін, экзотикалық немесе жаңа бейімделуді қажет ететін ағаш-бұталар

Олардың ішінде:

• 82 түрі — тұқым түрінде

• 18 түрі — қаламша ретінде жеткізілді

Бұл өсімдіктердің дүниежүзілік флорадағы орны ерекше. Кейбірі — Орта Азия өңіріне тән эндемик түрлер, енді бірі — Қазақстан климатына бейімделуі үшін арнайы ғылыми тәсілдерді қажет ететін жаңа жыныстар.

Қазіргі таңда әкелінген өсімдік материалдары жылыжай жағдайында, барлық агротехникалық талаптар сақтала отырып отырғызылуда. Бұл — ұзақ әрі үлкен жауапкершілікті талап ететін процесс. Себебі, әрбір түрдің өсіп-жетілу ерекшелігі, топыраққа, ылғал мен температураға деген талаптары әртүрлі.

Мамандар өсімдіктердің бейімделуі мен тамырлану процесін қатаң бақылауда ұстайды. Алдағы уақытта өсімдіктердің бір бөлігі саябақ аумағына көшіріліп, арнайы коллекциялық аймақтарға орналастырылады.

45 сирек өсімдік түрінің гендік қорын сақтау — табиғи экожүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін маңызды іс. Қазақстан территориясында өсетін, бірақ жойылып кету қаупі бар өсімдіктерді көбейтіп, табиғатқа қайта енгізу жұмыстары да күн тәртібінде тұр.

Бұл бағытта:

• экологиялық тепе-теңдікті сақтау

• өсімдіктердің табиғи ареалын қалпына келтіру

• қалалық жасыл желекті көбейту

• ғылыми зерттеулерді дамыту

сияқты міндеттер жүзеге асырылуда.

Дендросаябақтың ғылыми ұжымы өз еңбектері арқылы халыққа табиғатқа жанашырлық танытудың үлгісін көрсетіп отыр. Ғалымдар үшін бұл тек кәсіби жұмыс емес — экологиялық қауіпсіз болашаққа қосқан үлес.

Бүгінде әлем елдері климаттық өзгерістерге байланысты үлкен сын-қатерлермен бетпе-бет келуде. Осындай кезде табиғатқа бағытталған әрбір игі іс — адамзаттың өмірін сақтап қалуға арналған маңызды қадам. Сондықтан гендік қорды молайту жұмыстары тек ғылыми орта үшін ғана емес, тұтас қоғам үшін аса құнды.

Алдағы уақытта да Шымкент дендрологиялық саябағы мен Ташкент ботаникалық бағы арасындағы ғылыми байланыс күшейтіледі. Жоспар бойынша:

• Ортақ ғылыми зерттеулер жүргізу

• Сирек түрлерді сақтау бойынша бірлескен жобалар әзірлеу

• Тәжірибе алмасу және жас мамандардың біліктілігін арттыру

• Аймақтық экологиялық мәселелерді бірге шешу

сияқты жұмыстар атқарылмақ.

Бұл — тек қос мекеменің ғана емес, екі елдің табиғатты қорғауға бағытталған достық және стратегиялық серіктестігінің жарқын көрінісі.

Гендік қорды көбейту — экологиялық қауіпсіздікті нығайтудың, табиғи байлықты сақтаудың және болашақ ұрпаққа жасыл әлемді мұраға қалдырудың нақты жолы. А.Асқаров атындағы Шымкент дендрологиялық саябағының бұл бағыттағы еңбегі — еліміздің табиғатына деген жауапкершіліктің үлгісі.

Ғылыми ынтымақтастық әрі қарай да дамып, қала тұрғындарына көгалдандырылған, экологиялық таза орта қалыптастыруға үлкен үлес қоса беретіні сөзсіз.