Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы мен Қаржы мониторингі агенттігі (АФМ) бірлесіп, ауыл шаруашылығын қолдауға бағытталған мемлекеттік бағдарламалардың орындалу сапасын бақылау мақсатында «Аграрлық несие корпорациясы» акционерлік қоғамының (АКК) қызметіне кешенді тексеру жүргізді. Бұл туралы 27 тамыз 2025 жылғы Бас прокуратураның ресми баспасөз хабарламасында мәлім болды.

Тексеру нәтижесінде, ауыл шаруашылығы саласын дамытуға арналған бірқатар жобаларды жүзеге асыру барысында заңбұзушылық фактілері анықталды. Атап айтқанда, 2021 жылы «Аграрлық несие корпорациясының» құрамына кірген бұрынғы «Ауыл шаруашылығын қолдау қоры» акционерлік қоғамы Шымкент қаласында екі алқапта алма бағы салу жобасын жүзеге асыру кезінде заң талаптарын өрескел бұзғаны белгілі болды.

Тексеру материалдарына сәйкес, жобаны іске асыру барысында мердігер компаниямен келісімшарт талаптары орындалмаған. Алмалар отырғызылып, шаруашылық инфрақұрылымы дайын болуы тиіс болғанымен, жұмыс толық аяқталмаған. Соған қарамастан, қабылдау актілеріне қол қойылып, жобаның орындалғаны жөнінде құжаттар рәсімделген.

Нақты есептеулер көрсеткендей, орындалмаған жұмыстардың жалпы сомасы 430,6 миллион теңгені құрады. Бұған қоса, мемлекеттің жалпы қаржылық шығыны 685,8 миллион теңгеге жеткен. Бұл сома – бюджеттік қаражаттың тиімсіз жұмсалғанын айқын дәлелдейді.

Анықталған заңбұзушылықтарға байланысты 2024 жылдың 10 шілдесінде қылмыстық іс қозғалды. Іс Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіндегі «Қызметтік өкілеттігін теріс пайдалану» бабы бойынша қаралды.

Шымкент қаласының Экономикалық тергеулер департаменті жүргізген тергеу барысында бұрынғы «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ басқарма төрағасының орынбасары И.М.-нің әрекеттері әшкереленді. Ол мердігер компания басшысы С.Р.-дің мүддесін көздеп, іс жүзінде орындалмаған жұмыстарды қабылдау актісіне қол қойған. Осылайша, мемлекеттік қаражат заңсыз игеріліп, бюджетке елеулі зиян келген.

Сонымен қатар, тергеу кезінде қосымша заңбұзушылық фактілері анықталды. 2025 жылдың 7 тамызында ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабы, 4-бөлімі, 2-тармағы («Алаяқтық») және 189-бабы, 4-бөлімі, 2-тармағы («Бөтеннің мүлкін иемдену немесе талан-таражға салу») бойынша қосымша қылмыстық істер қозғалды. Бұл істер бір өндіріске біріктірілді.

Шымкент қаласының соты қылмыстық істі қарап, 2025 жылғы 7 тамызда үкім шығарды. Сот шешімімен бұрынғы лауазымды тұлға И.М. мен мердігер С.Р. кінәлі деп танылды. Олардың әрқайсысы 8 жыл мерзімге бас бостандығынан айырылды. Сонымен бірге, олардың мүлкі тәркіленді.

Алайда, Бас прокуратура атап өткендей, сот үкімі әлі заңды күшіне енген жоқ. Айыпталушылардың тарапынан апелляциялық шағым түсіру мүмкіндігі бар.

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы бұл істің елдегі сыбайлас жемқорлықпен және бюджеттік қаражаттың тиімсіз жұмсалуымен күрестің бір көрінісі екенін атап өтті. Қадағалаушы органның мәліметінше, ауыл шаруашылығы саласына бөлінетін қаржы көлемі жыл сайын артып келеді. Сондықтан әрбір жобаға бөлінген қаражаттың мақсатты жұмсалуын қамтамасыз ету – басты міндеттердің бірі.

Қаржы мониторингі агенттігі де өз кезегінде қаржылық бақылау тетіктерін күшейтіп, мемлекеттік жобалардың орындалу барысына тұрақты мониторинг жүргізілетінін хабарлады. Ауыл шаруашылығын қолдау саласындағы кез келген қаржылық заңбұзушылықтар қатаң түрде қаралатыны айтылды.

Аталған іс қоғамда үлкен резонанс туғызды. Сарапшылардың пікірінше, ауыл шаруашылығы – елдің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін маңызды сала. Сондықтан бұл саладағы кез келген жемқорлық фактілері мемлекеттің экономикалық дамуына ғана емес, қарапайым халықтың тұрмысына да кері әсерін тигізеді.

Экономистер мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру кезінде бақылау мен есептілікті күшейту қажет екенін атап өтті. Сондай-ақ, осындай жағдайлар қайталанбауы үшін жергілікті атқарушы органдардың жауапкершілігін арттыру ұсынылды.

27 тамыз 2025 жылы жарияланған Бас прокуратураның ресми хабарламасы тағы бір рет мемлекеттік қаржыны тиімді пайдалану мәселесінің қаншалықты маңызды екенін көрсетті. «Аграрлық несие корпорациясы» төңірегіндегі іс ауыл шаруашылығы саласындағы жүйелі проблемалардың барын айқындап берді.

Мемлекет бөлген әрбір теңгенің ауыл шаруашылығын дамытуға жұмсалуы тиіс. Бұл – тек экономикалық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік маңызы бар міндет. Себебі ауыл шаруашылығы елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етіп қана қоймай, мыңдаған азаматты жұмыспен қамтып отыр.

Сондықтан алдағы уақытта құқық қорғау органдары, мемлекеттік құрылымдар және қоғам бірлесіп, мұндай заңбұзушылықтарға жол бермеу үшін нақты шаралар қабылдауы қажет.