2025 жылғы 27 тамызда Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Қаржы мониторингі агенттігімен (ҚМА) бірлесіп, «Аграрлық несие корпорациясы» (АКК) АҚ тексеру нәтижелерін жариялады. Тексеруге ауыл шаруашылығы саласындағы жобаларды жүзеге асыруға қатысты заң бұзушылықтар себеп болған.

Бас прокуратураның баспасөз хабарламасында айтылғандай, қадағалау органдары 2021 жылы АКК құрамына енген «Ауыл шаруашылығын қолдау қоры» АҚ қызметіне назар аударды. Тексеру барысында Шымкент қаласында екі алма бағын салу кезінде өрескел заң бұзушылықтарға жол берілгені анықталды.

Белгілі болғандай, қор басшылығы 2021 жылы техникалық шарттарға да, белгіленген өндірістік параметрлерге де сәйкес келмейтін жобаны қабылдау актілеріне қол қойған. Кейбір жұмыстардың тек ресми түрде аяқталғанына қарамастан, тапсырыс беруші оны аяқталған деп қабылдады.

Аяқталмаған жұмыс көлемі 430,6 млн теңгені құрады. Мемлекетке келтірілген жалпы шығын барлық ілеспе шығындарды есепке алғанда 685,8 млн теңгеге жетті. Бұл қаражат ауыл шаруашылығын қолдауға және ауыл шаруашылығы саласын дамытуға арналған еді, бірақ іс жүзінде айтарлықтай бөлігі мақсатсыз пайдаланылды.

2024 жылғы 10 шілдеде Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің «Лауазымды өкілеттіктерді теріс пайдалану» бабы бойынша қылмыстық іс қозғалды. Тергеуді Шымкент қалалық экономикалық тергеу басқармасы жүргізді.

Тергеу барысында АКК басқарма төрағасының бұрынғы орынбасары И.М., мердігер С.Р.-ның мүддесіне әрекет еткені анықталды. Іс жүзінде аяқталмаған жұмыстарды қабылдайтын құжаттарға қол қойды. Бұл шешім мемлекетке елеулі зиян келтіріп, ауыл шаруашылығы саласын қолдау бағдарламасының тиімділігіне қауіп төндірді.

Құқық қорғау органдары негізгі қылмыстық іспен қатар қосымша сотқа дейінгі тергеу амалдарын да ашты. Олар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабының 4-бөлігінің 2-тармағы («Алаяқтық») және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 189-бабы 4-бөлігінің 2-тармағы («Бөтеннің мүлкін иемдену немесе иемдену») бойынша сараланған құқық бұзушылықтардың кең ауқымына қатысты болды. Істер бір өндіріске біріктірілді.

Жан-жақты тергеу нәтижесінде тергеушілер қылмысқа АКК төрағасының бұрынғы орынбасарының да, мердігердің де қатыстылығын растайтын айғақтарды жинай алды.

2025 жылдың 7 тамызында Шымкент қаласының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты өз үкімін шығарды. Іс бойынша екі айыпталушы да – АКК бұрынғы топ-менеджері И.М. мен мердігер С.Р.- қызметтік өкілеттіктерін асыра пайдаланды, алаяқтық жасады және қаржы жымқырды деп айыпты деп танылды.

Сот әрбір азаматты сегіз жылға бас бостандығынан айыруға, кейіннен мемлекет пайдасына мүлкін тәркілеуге үкім шығарды. Осылайша, сот жүйесі агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асырудағы қиянатқа жол беруге болмайтыны туралы сигнал берді.

Үкім әлі заңды күшіне енген жоқ. Тараптар оған шағым жасай алады.

Сарапшылар анықталған бұзушылықтар мемлекеттік бюджетке әсер етіп қана қоймай, фермерлер мен инвесторлардың ауыл шаруашылығын қолдау институттарына деген сеніміне нұқсан келтіретінін айтады. Ауыл шаруашылығын дамытуға бөлінген қаражат тікелей өнімділікті арттыруға, инфрақұрылымды жаңғыртуға, шаруашылықтарды қолдауға жұмсалуы керек.

Сыбайлас жемқорлық пен теріс пайдаланудың мұндай жағдайлары ресурстардың экономикалық дамудан жосықсыз мердігерлердің қалтасына кетуіне әкеледі. Сайып келгенде, барлық ауыл шаруашылығы секторы уәде етілген инвестициядан айырылып, зардап шегуде.

Бас прокуратура сыбайлас жемқорлықпен және теріс пайдаланумен күрес басым бағыт болып қала беретінін атап өтті. Мемлекеттің субсидиялары мен жеңілдікті қаржыландыруға сүйенетін салаларға ерекше көңіл бөлінуде.

"Біз алдағы уақытта да мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру кезінде қаржы жымқыру және теріс пайдалану фактілеріне қатаң жауап беретін боламыз. Бюджеттік қаражатты пайдаланғаны үшін жауапкершілікті барынша арттыру керек. Бұл мемлекеттік қолдаудың тиімділігі мен халықтың сенімін қамтамасыз етудің бірден-бір жолы ", - делінген ведомствоның ресми хабарламасында.

Сарапшылар бұл іс квазимемлекеттік құрылымдарды бақылаудың күшеюіне әкеліп соқтырады деп есептейді. Бұзушылықтарды жедел анықтау үшін жаңа аудит және мониторинг тетіктерін енгізу қажеттігі қазірдің өзінде талқылануда.

Атап айтқанда, бұл бақылау процестерін цифрландыруға және тәуелсіз тексеру комиссияларының өкілеттіктерін кеңейтуге қатысты. Сонымен қатар, Қаржы мониторингі агенттігі Бас прокуратурамен бірлесіп, еліміздің басқа өңірлерінде де тексеруді жалғастырады деп күтілуде.

Бас прокуратура мен Қаржы мониторингі қауымдастығының (ҚБҚ) тексеруі «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ қызметінде өрескел заң бұзушылықтарды анықтады. Шымкенттегі алма баққа қатысты оқиға мемлекеттік жобаларды жүзеге асыруда ашықтық пен есеп берудің маңыздылығын көрсетті.

Жоғары лауазымды шенеуніктер мен мердігерлерді жауапкершілікке тарту – сыбайлас жемқорлықпен күрестегі маңызды қадам. Дегенмен, мамандар кінәлілерді жазалап қана қоймай, келешекте мұндай оқиғалардың алдын алатын жүйе құру қажеттігін алға тартады.

И.М. мен С.Р.-ға қатысты сот үкімі. мемлекеттік бағдарламалардың барлық қатысушыларына сигнал болып табылады: кез келген қызметтік өкілеттіктерді теріс пайдалану сөзсіз қылмыстық жауапкершілікке әкеледі.

Осылайша, мемлекет қоғам мүддесін қорғауға және бюджеттік қаражаттың тек азаматтардың игілігіне және экономиканың негізгі салаларын дамытуға жұмыс істеуін қамтамасыз етуге өзінің табандылығын көрсетеді.